ایران از دیرباز یکی از سرزمین‌هایی بوده که در دل خاک آن فلزات ارزشمندی چون نقره، سرب و مس جای گرفته‌اند. بزرگ ترین معادن نقره در ایران نه‌تنها بخشی از تاریخ استخراج فلزات کشور را شکل داده‌اند، بلکه امروز نیز در رشد صنعت و اقتصاد نقش مهمی دارند. نقره ایرانی از گذشته تا امروز در ساخت زیورآلات، ظروف تزئینی و حتی تجهیزات صنعتی استفاده شده و همچنان جایگاه خاصی در میان فلزات گران‌بها دارد.
هرچند میزان ذخایر نقره ایران قابل مقایسه با کشورهای بزرگی همچون مکزیک یا پرو نیست، اما وجود معادن فعالی مانند انگوران زنجان، نخلک و طلای موته اصفهان نشان می‌دهد کشور ما از ظرفیت قابل توجهی برای تولید نقره برخوردار است.
معادن فوق‌الذکر در واقع منابع استخراج فلزات پایه مانند سرب، روی و مس هستند، اما در دل همین سنگ‌ها رگه‌هایی از نقره وجود دارد. به همین دلیل، استخراج نقره در ایران معمولاً به‌طور مستقیم انجام نمی‌شود؛ بلکه هنگام استخراج این فلزات، نقره نیز به‌صورت عنصر همراه و فرعی به دست می‌آید. سپس در مرحله‌ی فرآوری از سایر فلزات جدا و تصفیه می‌شود.
نقره حاصل پس از پالایش، در قالب شمش نقره و ساچمه نقره وارد بازار می‌شود و کاربرد آن از زیورآلات و صنایع دستی تا تجهیزات پزشکی و الکترونیک گسترده است. بنابراین شناخت دقیق معادن نقره ایران تنها برای زمین‌شناسان و معدن‌کاران اهمیت ندارد؛ بلکه برای فعالان بازار فلزات گران‌بها نیز ارزش اقتصادی و استراتژیک بالایی دارد.
در ادامه این مقاله از نقره آنلاین شما را با بزرگترین معادن نقره ایران آشنا خواهیم کرد.
۱. معدن نخلک اصفهان از بزرگ ترین معادن نقره در ایران
معدن نخلک، یکی از شاخص‌ترین و قدیمی‌ترین معادن نقره ایران، با قدمتی بیش از دو هزار سال در قلب کویر مرکزی ایران قرار دارد و نماد تاریخ معدن‌کاری فلات ایران به‌حساب می‌آید. این معدن در ۲۰ کیلومتری شهر انارک از توابع نائین واقع شده و حدود ۸۵۰ هزار تن سنگ معدنی با عیار نقره بین ۶۰۰ تا ۷۰۰ پی‌پی‌ام (حدود ۵۰۰ تا ۷۰۰ گرم در هر تن) را در خود جای داده است. در میان معادن فلزی کشور، نخلک به دلیل استخراج هم‌زمان نقره، سرب و روی جایگاه ویژه‌ای دارد و فرآوری آن از سال ۱۳۳۰ در کارخانه اختصاصی انجام می‌شود.
روش استخراج در این معدن، زیرزمینی است و کانی‌سازی آن عمدتاً شامل گالن بوده که با کانی‌های همراه باریت و کلسیت ترکیب می‌شود. نخلک سالانه حدود ۱۲۵۰ تن کنسانتره سرب-نقره تولید می‌کند و به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع تولید نقره در ایران، نقش چشمگیری در توسعه اقتصاد معدنی و ایجاد اشتغال برای بیش از ۲۰۰ کارگر محلی دارد. این معدن همچنین با دارا بودن ارزش تاریخی و پتانسیل بالا در گردشگری معدنی، در حال تبدیل شدن به موزه معادن ایران است و جایگاه ویژه‌ای در نقشه بزرگ ترین معادن نقره ایران دارد.
۲. معدن انگوران زنجان
معدن انگوران، واقع در ۱۳۵ کیلومتری جنوب‌غربی زنجان، یکی از مهم ترین معادن نقره ایران و بزرگترین ذخیره سرب و روی خاورمیانه به شمار می‌رود. این معدن با ذخیره‌ای حدود ۱۲ میلیون تن سنگ معدنی و عیار تقریبی ۵۰۰ گرم نقره در هر تن، علاوه بر تولید سرب و روی، بخش قابل توجهی از نقره کشور را نیز به‌صورت محصول جانبی با ارزش بالا استخراج می‌کند. استخراج نقره در معدن انگوران هم‌زمان به دو روش روباز و زیرزمینی انجام شده و ظرفیت برداشت سالانه آن حدود یک میلیون تن است. کارخانه فرآوری شرکت کالسیمین محصولات این معدن را با کیفیت بالا به بازارهای داخلی و صادراتی عرضه می‌کند.
در سال ۱۳۹۵ ریزش شیب در بخش روباز چالش‌هایی ایجاد کرد، اما با بهره‌گیری از نوار نقاله‌های جدید و فناوری‌های ایمن‌تر، بهره‌وری دوباره افزایش یافت. معدن انگوران با ایجاد بیش از ۵۰۰ شغل مستقیم و شناسایی به‌عنوان اولین معدن گردشگری ایران، سهم ارزشمندی در توسعه محلی و اقتصادی استان زنجان دارد. جای‌گیری آن در کمربند فلزی ایران مرکزی، چشم‌اندازهای گسترده‌ای برای اکتشاف نقره و فلزات همراه در سال‌های آینده فراهم کرده است.
۳. معدن مس سونگون آذربایجان شرقی
معدن مس سونگون، واقع در شهرستان ورزقان از استان آذربایجان شرقی، یکی از بزرگترین و ارزشمندترین ذخایر فلزی کشور و از بزرگ ترین معادن نقره در ایران محسوب می‌شود. این معدن با بیش از یک میلیارد تن ذخیره سنگ معدنی مس و وجود عناصر همراهی همچون نقره، طلا و مولیبدن، نقشی کلیدی در اقتصاد و صنایع فراوری فلزات کشور دارد.
استخراج نقره در معدن سونگون به روش روباز و با بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته انجام می‌گیرد و نقره طی مراحل فراوری کنسانتره مس به‌عنوان محصول جانبی با ارزش بالا جداسازی می‌شود. این منبع عظیم علاوه بر تأمین بخش عمده‌ای از نیاز داخلی، با صادرات محصولات به کشورهای اروپایی، سهم قابل‌توجهی از درآمدهای معدنی ایران را تشکیل می‌دهد. برنامه‌های توسعه‌ای جدید در مجتمع مس سونگون، هدف‌گذاری کرده‌اند تا میزان تولید نقره را تا ۲۰ درصد افزایش دهند و بدین‌ترتیب جایگاه این معدن را در بین بزرگ ترین معادن نقره و مس ایران بیش از پیش تثبیت کنند.
۴. معدن طلای موته اصفهان از بزرگ ترین معادن نقره ایران
معدن موته در استان اصفهان، یکی از کهن‌ترین و شناخته‌شده‌ترین معادن طلا و نقره ایران است که قدمتی چند هزار ساله دارد و بخشی از میراث ارزشمند معدن‌کاری کشور محسوب می‌شود. این معدن در کمربند فلزی مرکزی ایران جای گرفته و علاوه بر ذخایر قابل‌توجه طلا، سالانه حدود ۲۵ کیلوگرم نقره نیز به‌صورت محصول جانبی تولید می‌کند. فرآوری سنگ معدنی در موته به روش سیانیداسیون انجام می‌شود و به‌دلیل عیار مناسب نقره همراه، نقش مهمی در تامین نقره مورد نیاز صنایع جواهرسازی کشور دارد. با انجام اکتشاف‌های جدید، ظرفیت استخراج و فرآوری این معدن افزایش یافته و اکنون بیش از ۱۰۰ کارگر در آن مشغول فعالیت هستند. معدن طلای موته نه‌تنها یکی از منابع مهم در زنجیره تولید طلا و نقره کشور است، بلکه جایگاهی خاص در میان معادن نقره در ایران از نظر قدمت، ارزش اقتصادی و ظرفیت توسعه آینده دارد.
۵. معدن زرشوران آذربایجان غربی
معدن زرشوران در استان آذربایجان غربی و در فاصله‌ی ۳۵ کیلومتری شهرستان تکاب، یکی از بزرگترین و ارزشمندترین ذخایر طلای خاورمیانه است که در کنار استخراج طلا، مقادیر قابل‌توجهی نقره را نیز به‌صورت محصول جانبی تولید می‌کند. این معدن با بیش از ۲۷ میلیون تن ذخیره سنگ معدنی و میانگین عیار ۲.۷ گرم طلا در هر تن، از سال ۱۳۹۳ وارد مرحله فرآوری صنعتی شد و ظرفیت تولید سالانه آن به حدود ۳ تن طلا و چندین کیلوگرم نقره می‌رسد. مدیریت عملیات اجرایی این مجموعه بر عهده‌ی شرکت گسترش معادن و صنایع معدنی طلای زرشوران است و طرح‌هایی برای واگذاری بخشی از فعالیت‌ها به بخش خصوصی در دست بررسی است.
موقعیت جغرافیایی زرشوران در ارتفاع متوسط ۲۳۵۰ متر و نزدیکی به مجموعه تاریخی تخت سلیمان، علاوه بر اهمیت اقتصادی، ارزش فرهنگی و گردشگری ویژه‌ای به آن بخشیده است. این معدن با رعایت استانداردهای ایمنی و مدیریت سد باطله، نمونه‌ای از اجرای هم‌زمان رویکردهای زیست‌محیطی و معدنی در کشور محسوب می‌شود و جایگاه برجسته‌ای در میان بزرگ ترین معادن نقره در ایران دارد؛ معادنی که نقره را همراه با عناصر گران‌بهایی چون طلا و مس به‌طور صنعتی استخراج می‌کنند.
۶. معدن نقره سرچشمه کرمان
معدن مس و نقره سرچشمه در حدود ۱۶۰ کیلومتری جنوب‌غربی شهر کرمان واقع شده و از نظر حجم ذخایر، در رتبه‌ی دوم بزرگترین معادن مس جهان قرار دارد. این معدن با ذخیره‌ای بیش از ۱.۲ میلیارد تن کانسنگ، علاوه بر تولید انبوه مس کاتدی، یکی از منابع مهم نقره صنعتی ایران نیز به‌شمار می‌رود.
در فرآیند استخراج و فرآوری سنگ‌های سولفیدی مس، نقره همراه با مس و مولیبدن به‌طور طبیعی بازیابی می‌شود و در کارخانه‌های تولید کاتد، بخشی از محصولات به‌صورت آلیاژ مس‑نقره خروجی دارد. استفاده از فناوری‌های مدرن در خطوط استخراج و فلوتاسیون موجب افزایش بازدهی فرآوری نقره و فلزات همراه شده است.
مجموعه سرچشمه، با زیرساخت‌های عظیم صنعتی و هزاران فرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم، نقش تعیین‌کننده‌ای در اقتصاد استان کرمان دارد و به‌دلیل وجود ذخایر عمیق و دست‌نخورده در اطراف محدوده، همچنان دارای پتانسیل اکتشاف نقره و فلزات گران‌بهای جدید است.
۷. معدن نقره قروه کردستان
معدن قروه در استان کردستان از جمله مناطق شاخص معدنی کشور است که علاوه بر ذخایر چشمگیر طلا، دارای مقادیر قابل توجهی نقره نیز می‌باشد. این منطقه که در زون فلززایی سنندج، سیرجان قرار گرفته، میزبان چندین معدن فعال است که در رأس آن معدن طلای ساریگونی با حدود ۴۱ میلیون تن ذخیره قطعی و تولید سالانه حدود ۵ تن طلا شناخته می‌شود. در فرآیند استخراج سنگ‌های طلادار این معدن، نقره نیز به‌صورت محصول جانبی ارزشمند بازیابی شده و سهم مؤثری در تامین نقره صنعتی کشور دارد.
فعالیت‌های معدنی قروه از سال‌های ۱۳۹۳ به بعد توسعه بیشتری یافته و با سرمایه‌گذاری مشترک شرکت‌های داخلی و خارجی، فناوری‌های نوین فرآوری طلا و نقره با راندمان بالا در منطقه به‌کار گرفته شده‌اند. ترکیب ذخایر فلزی، موقعیت زمین‌شناسی مناسب و زیرساخت‌های معدنی باعث شده قروه به یکی از قطب‌های اصلی استخراج نقره در ایران تبدیل شود؛ منطقه‌ای که ارزش افزوده بالایی برای اقتصاد استان کردستان و کل کشور ایجاد کرده است.
۸. معدن آق دره تکاب از بزرگ ترین معادن نقره ایران
معدن آق‌دره که در فاصله‌ی حدود ۳۰ کیلومتری شهرستان تکاب در مرز میان استان‌های آذربایجان غربی و کردستان قرار دارد، یکی از بزرگترین و قدیمی‌ترین معادن طلا و نقره ایران به‌شمار می‌رود. این معدن با مساحت تقریبی ۴۰ کیلومتر مربع و ذخیره‌ای در حدود ۳.۵ میلیون تن کانسنگ با عیار متوسط ۱.۵ گرم طلا در هر تن، به روش روباز و پله‌ای استخراج می‌شود.
در کنار تولید قابل‌توجه طلا، مقادیر قابل‌توجهی نقره نیز به‌صورت محصول جانبی فرآیند فرآوری فلزات گران‌بها به‌دست می‌آید که نقش مهمی در تامین نقره صنعتی کشور دارد. مدیریت معدن آق‌دره به‌طور کامل در اختیار بخش خصوصی داخلی است و به‌رغم چالش‌هایی نظیر مسائل اجتماعی و کارگری، توانسته فعالیت خود را پایدار نگه دارد. این منطقه در مجاورت روستاهای آق‌دره و گورگور واقع شده و آثار تاریخی باقی‌مانده از قرون میانه نشان می‌دهد که سابقه‌ی استخراج فلزات گران‌بها در این منطقه صدها سال قدمت دارد.
امروزه آق‌دره به‌عنوان دومین معدن بزرگ طلا و نقره کشور، نماد تداوم فعالیت‌های معدنی ایران از گذشته تا دوران مدرن است و نامش در فهرست بزرگ ترین معادن نقره در ایران می‌درخشد.
۹. معدن نقره و طلای کوه زر خراسان رضوی
معدن نقره و طلا کوه زر از مهم‌ترین بخش‌های کانسار بزرگ زرمهر در شهرستان تربت حیدریه استان خراسان رضوی است و به‌عنوان یکی از نمونه‌های شاخص کانی‌سازی طلا و نقره در ایران شناخته می‌شود. این معدن در حدود ۱۸۰ کیلومتری جنوب مشهد و در ارتفاع ۱۶۳۰ متر از سطح دریا قرار دارد و محدوده‌ای بیش از ۱۷ کیلومتر مربع را پوشش می‌دهد.
ویژگی زمین‌شناسی برجسته آن، ساختار نوع IOCG (آهن، اکسید، طلا و مس) با غنای بالا از اسپکیولاریت و سولفیدهای نقره‌دار است که آن را از سایر معادن منطقه متمایز می‌کند. بررسی‌های اکتشافی دهه‌ی اخیر، پتانسیل بالای تولید طلا و نقره را در این کانسار تأیید کرده و نشان داده ارتباط نزدیکی میان توده‌های نفوذی و دگرسانی سیلیسی–کربناتی وجود دارد.
این معدن در دل کمربند ولکانیکی خواف، بردسکن واقع شده و ضمن بهره‌برداری صنعتی، نقش اقتصادی مهمی در اشتغال و درآمد محلی شهرستان تربت حیدریه ایفا می‌کند. ترکیب ویژگی‌های زمین‌شناسی استثنایی و ذخایر فلزی ارزشمند، کوه زر را به یکی از مناطق امیدبخش استخراج نقره در شرق ایران تبدیل کرده است.
۱۰. معدن زرمهر خراسان رضوی
معدن زرمهر در استان خراسان رضوی و در حدود ۴۰ کیلومتری شرق کاشمر، یکی از مهم‌ترین و فعال‌ترین معادن طلای ایران است که به‌صورت هم‌زمان مقادیر قابل‌توجهی نقره را نیز به‌عنوان محصول جانبی فرآوری طلا تولید می‌کند. این معدن در ناحیه کوه زر تربت‌حیدریه قرار دارد و بخشی از زنجیره معدنی شرق ایران به‌شمار می‌آید. ذخایر قطعی آن حدود ۱.۸ میلیون تن کانسنگ طلادار با عیار متوسط ۱ گرم طلا در هر تن برآورد شده و از سال ۱۳۸۶ فعالیت استخراج در آن آغاز شده است.
کارخانه فرآوری زرمهر با ظرفیت تولید سالانه حدود ۵۰۰ کیلوگرم طلا و مقادیر قابل اندازه‌گیری نقره توانسته سهم چشمگیری در صادرات معدنی استان داشته باشد؛ ارزش صادرات آن تاکنون بیش از ۴۰ میلیون دلار گزارش شده است. موقعیت ویژه این معدن در کمربند ولکانیکی خواف–بردسکن، زمینه لازم برای اکتشافات جدید و به‌کارگیری فناوری‌های نوین افزایش بهره‌وری نقره را فراهم کرده است.
زرمهر امروز نه‌تنها یکی از منابع مهم تامین طلا و نقره ایران است، بلکه نمونه‌ای موفق از هم‌افزایی علمی، صنعتی و اقتصادی در بخش معدن کشور محسوب می‌شود و رتبه بالایی در میان بزرگ ترین معادن نقره در ایران دارد.
۱۱. معدن نقره لاطلا (کرمان)
معدن لاطلا در شمال‌غربی شهرستان شهربابک کرمان، یکی از کانسارهای پلی‌متال طلا–نقره دارای ذخیره اقتصادی بالا در ایران است. این معدن با ذخیره حدود ۱۰۰ تن نقره و عیار میانگین بیش از ۱۴۰ گرم در هر تن سنگ معدنی، در حوالی شهر انار قرار دارد و سنگ میزبان آن ولکانیک‌های آندزیتی است.
اکتشافات انجام‌شده توسط شرکت معدن‌جویان نصر نشان می‌دهد نقره در این منطقه بیشتر به‌صورت سولفیدی همراه با طلا یافت می‌شود. محدوده معدنی لاطلا حدود ۴ کیلومتر مربع وسعت دارد و در پهنه معدنی کرمان واقع شده است. ذخیره طلا نیز نزدیک به ۵ تن برآورد شده که استخراج هم‌زمان طلا و نقره را اقتصادی کرده است. توسعه و تجهیز این معدن می‌تواند جنوب کرمان را به قطب نوظهور تولید نقره و طلا ایران تبدیل کند و سهم بالایی در تامین نقره صنعتی کشور داشته باشد.
۱۲. معدن نقره ساریگونی در کردستان
معدن ساریگونی قروه یکی از بزرگترین معادن طلای فعال ایران است که نقره نیز به‌صورت جانبی از فرآیند استخراج و تصفیه سنگ طلا به‌دست می‌آید. این معدن با ذخیره‌ای حدود ۴۱ میلیون تن کانسنگ پلی‌متال و عیار میانگین بیش از ۲ گرم طلا در هر تن، سالانه نزدیک به ۵ تن طلا و حدود ۴ تا ۵ تن نقره تولید می‌کند.
نقره موجود در کانسنگ ساریگونی بیشتر به‌صورت سولفیدی و همراه با کانی‌های فلزی در زون اپی‌ترمال قرار دارد. موقعیت زمین‌شناسی آن در زون سنندج–سیرجان باعث شده پتانسیل نقره در کنار طلا ارزش اقتصادی پیدا کند. بنابراین هرچند تمرکز اصلی معدن بر استخراج طلاست، اما از نظر حجم تولید نقره نیز یکی از معادن مهم نقره صنعتی ایران به شمار می‌رود.
سوالات متداول
۱. بزرگ ترین معادن نقره در ایران در کدام استان‌ها هستند؟
برزگ ترین معادن نقره ایران در استان‌های زنجان (انگوران)، اصفهان (نخلک)، کرمان (مس سرچشمه)، کردستان (ساریگونی)، آذربایجان شرقی (سونگون) و خراسان رضوی (کوه زر و زرمهر) قرار دارند.
۲. آیا نقره ایران از معادن خالص استخراج می‌شود؟
خیر، تقریباً تمام نقره ایران به عنوان محصول جانبی هنگام فرآوری معادن سرب، روی و مس به دست می‌آید، نه از یک معدن خالص نقره. با این روش، ایران سالانه حدود ۱۰۰ تا ۱۲۰ تن نقره تولید می‌کند که جایگاه جهانی آن را تثبیت کرده است.
آیا ساچمه نقره را می‌توان مستقیماً از معدن خرید؟
خیر، نقره استخراجی از معدن به‌صورت خام یا تکه‌ای است. ساچمه های نقره در کارگاه‌های نقره‌سازی تولید می‌شوند و باید از فروشندگان صنعتی یا متخصصان این حوزه تهیه شوند.